"A Saucerful of Secrets" - Pink Floyd [Recenzja]

Debiut grupy, The Piper at the Gates of Dawn ukazał się 5 sierpnia 1967 roku, jednak już wtedy w zespole nie działo się zbyt dobrze. Lider grupy i autor większości materiału na ich pierwszy album, Syd Barrett coraz bardziej zatracał się w schizofrenii. 28 lipca zespół miał rejestrować koncert dla BBC, jednak Syd nie stawił się na nagraniach, gdyż zażył za dużo narkotyków. 29 lipca Pink Floyd mieli grać koncert, jednak w garderobie Barrett wpadł w stan odrętwienia i nie był w stanie nawet mówić, nie mówiąc o śpiewaniu. Roger Waters wypchnął go na scenę, jednak ten tylko stał i się nie ruszał, więc koncert przerwano. Po tym wydarzeniu Syd już nigdy się nie otrząsnął, a zespół zdał sobie sprawę, że na dłuższą metę nie dadzą rady. Ich amerykańskie tournée okazało się klapą właśnie przez Barretta, który zapominał czasem nie tylko słów piosenek i tego, że jest na scenie, ale nawet nie zawsze pamiętał o wzięciu ze sobą gitary. Muzycy z Pink Floyd musieli coś z tym zrobić. Potrzebowali kogoś, kto przejąłby gitarę prowadzącą i większość wokali. Zdecydowano się na starego kolegę Barretta jeszcze z czasów szkolnych. Razem fascynowali się muzyką i uczyli się grać na gitarach, więc – siłą rzeczy – mieli bardzo podobne style gry. Tym człowiekiem był David Gilmour, który o całym zastąpieniu mówił tymi słowami:

Z początku założenie było takie, że będziemy występować w piątkę, tak by mimo świrowania Syda zespół mógł mimo wszystko jakoś funkcjonować. Potem pojawił się pomysł, by Syd został w domu i skoncentrował się na tworzeniu. Trzecia opcja była taka, że pozostanie członkiem Pink Floyd tylko formalnie i nie będzie robił nic. W końcu jednak stało się dla nas oczywiste, że tego nie da się ciągnąć i przestaliśmy przyjeżdżać po Syda, gdy ruszaliśmy na koncert. Nie planowaliśmy usunięcia go z zespołu. Tak wyszło…

Pierwsza próba zespołu w nowym składzie odbyła się 8 stycznia 1968 roku. Zaskoczyło.

Między styczniem a kwietniem nagrano kolejny longplay grupy już bez Barretta, chociaż zawierający trochę materiału zarejestrowanego, gdy jeszcze był członkiem zespołu. A Saucerful of Secrets (bo tak zatytułowano najnowszy album) jest więc jedyną płytą Floydów, na której muzycznie udziela się cała piątka muzyków. Czemu do albumu, na którym gra nowy skład włączono utwory starsze, nagrane jeszcze z Sydem? Czasu było tak samo niewiele, jak nowego materiału. Muzycy nie mieli pomysłów na nowe piosenki i musieli sięgnąć do starszych sesji. Ale Floydzi bali się również, że bez swojego naczelnego kompozytora stracą swój dopiero co wypracowany styl i fani nie zaakceptują tej zmiany. Więc piosenki nagrane z Barrettem (a nawet w jednym przypadku przez niego zaśpiewane) miały uwiarygodnić to, że Syd aprobuje tę zmianę formy. Błędne jest jednakże myślenie, że brał on udział w sesjach do tego albumu; wykorzystano bowiem nagrania z 1967 roku, kiedy to był jeszcze pełnoprawnym członkiem Pink Floyd, natomiast w roku 1968 nie zagrał na nowo-powstałym materiale ani jednego dźwięku.

Mimo tego, że bez Barretta Pink Floyd musieli podążyć w innym kierunku, w Let There Be More Light słychać jakby echa space rocka, w stylistyce którego były utrzymane Astronomy Domine i Interstellar Overdrive. Mamy tu wspaniałe, nieokiełznane gitary Gilmoura, partie Wirghta na organach Farfisa i poetycki, tajemniczy tekst śpiewany przez Rogera Watersa i Davida. Mimo, że Waters po latach miał się wypierać tego, że tworzył utwory zainspirowane science fiction (według niego chodziło mu tylko o ludzkie wnętrze) to jednak tekst opowiadający historię przybycia statku kosmicznego sugeruje, że stylistyka obrana przez Syda w tamtych latach go jednak pociągała. W tekście pojawia się także nawiązanie do wydanego rok wcześniej longplaya Beatlesów, Sgt. Pepper’s Lonely Hearts Club Band, a mianowicie mamy tu postać Lucy In the sky. Oczywiście jej obecność odebrano jako sugestię, że tekst ma konotacje narkotyczne. Let There Be More Light zostało wydane jako singiel w Stanach Zjednoczonych, jednak nie odniosło tam sukcesu. Trudno się temu dziwić. Jednak nie dlatego, że utwór jest słaby, wręcz przeciwnie: jest wspaniały, odjechany, z masą ciekawych odgłosów, niebanalnych rozwiązań muzycznych i tajemniczymi wokalami Watersa i Gilmoura. Właśnie w tym rzecz: tak trudny dla masowego słuchacza kawałek miał małe szanse na sukces, mimo że nie można odmówić mu chwytliwej melodii. Wspaniała rzecz i, mimo że osadzona w stylistyce space rocka, zapowiada rozwój Floydów.

Oh, my, something in my eye

Something in the sky

Waiting there for me

The outer rope rolls early back

The service men were heard to sigh

For there revealed in glowing robes

Was Lucy in the sky

Pierwotnie kompozycja Ricka Wrighta, Remember A Day nagrana została z myślą o albumie The Piper at the Gates of Dawn, jednak okazała się za słaba i odrzucono ją. Następnie nagrano ją w tym samym roku, by pełniła funkcję singla Jugband Blues, jednak ten nie został wydany i piosenka znowu trafiła do szuflady. Ukazała się dopiero na płycie A Saucerful of Secrets, gdy okazało się, że zespół nie ma wystarczająco dużo materiału by skompletować płytę. Nie rozumiem zupełnie, dlaczego piosenka ta jest tak bagatelizowana. Piękny wokal Wrighta, ciekawe odgłosy w tle, powalająca partia sidle na gitarze (zagrana jeszcze przez Barretta), a także tekst, gdzie podmiot liryczny z utęsknieniem wspomina czasy swojej młodości i rozmyśla nad kruchością życia. Wirght po latach bardzo krytycznie oceniał swoją kompozycję, jednak według mnie nie ma powodu, by tak łatwo ją przekreślać, ponieważ to naprawdę piękny kawałek z masą ciekawych dźwięków i rozwiązań muzycznych (zwłaszcza partie fortepianu, na którym zagrał Rick, zainspirowane muzyką Chopina).

Remember a day before today

A day when you were young

Free to play alone with time

Evening never came

Sing a song that can’t be sung

Without the morning’s kiss

Queen – you shall be it  if you wish

Look for your king

Why can’t we play today?

Why can’t we stay that way?

Za jedną z najwybitniejszych kompozycji Watersa (a moim zdaniem nawet w całej karierze zespołu) uznaje się utwór Set the Controls for the Heart of the Sun. Muzycznie jest dość prosta: oparta jest głównie na partii basu i bębnach Masona, co jakiś czas coś od siebie dodaje Wright, grając na wibrafonie i organach Farfisa. Całość jednak prawdziwie hipnotyzuje swoją kosmiczną atmosferą. Waters mówił o tekście, że opowiada on o „pilocie potężnego latającego spodka, który poddaje się słonecznym tendencjom samobójczym i kieruje maszynę w stronę serca Słońca”. Później mówił jednak, że pożyczył od Barretta antologię poezji chińskiej i słowa właściwie stamtąd spisał (oprócz tytułu, który wymyślił sam). Jakaby geneza tego utworu nie była, Waters stworzył przejmującą opowieść o samotności, zniechęceniu życiem i rozwianiu naiwnych oczekiwań. Można w tym utworze znaleźć też motywy przewodnie późniejszej twórczości Watersa (np. mur, słońce, księżyc, rozczarowanie miłością czy zniechęcenie społeczeństwem). Wspaniały utwór, który od początku przyciąga słuchacza i nawet po jego zakończeniu ciężko o nim zapomnieć, gdyż jest naprawdę doskonały.

Who is the man arrives at the Wall?

Making the shape of his questions at asking

Thinking the sun will fall in the evening

Will he remember the lesson of giving?

Set the controls for the heart of the sun

Klimat przełamuje Corporal Clegg, w którym Waters podejmuje po raz pierwszy temat antywojenny. Utrzymany jest w o wiele szybszym tempie z wręcz popową melodią. Tekst o powiada o tytułowym kapralu Cleggu, który wrócił z wojny, licząc na chwałę i odznaczenia, lecz jego marzenia rozwiewają się na wietrze. Sarkazm podkreślają marszowe przerywniki zagrana przez Gilmoura na kazoo (odniesienie do twórczości Barretta, który także ten instrument wykorzystywał w swoich kompozycjach), a także dźwięki wesołego jarmarku, przez który przebija się zgiełk z pola bitwy. Utwór nie jest tak dobry, jak poprzednicy, ale mimo wszystko trzyma poziom swoją zgryźliwą wymową. Tekstowo i muzycznie to jednak krok w tył w stosunku do wybitnego rozpoczęcia albumu.

Corporal Clegg had a wooden leg

He won it in the war, 1944

Corporal Clegg had a medal too

In orange, red and blue

He found it in the zoo

Był krok w tył, teraz pora na prawdziwy skok naprzód, gdyż czeka nas prawdziwe dzieło, czyli tytułowy, ponad 11-minutowy utwór instrumentalny, A Saucerful of Secrets. Był to dla zespołu prawdziwy przełom, powstały w ostatnim momencie sesji. Do albumu musieli nagrywać piosenki stare, bądź też wcześniej niewykorzystane, gdyż byli zagubieni w nowej sytuacji i martwili się, że bez Barretta nie dadzą sobie rady. W kwietniu 1968 roku muzycy jednak stworzyli kompozycję, która sprawiła, że wszyscy dokładnie już wiedzieli, w którą stronę muzycznie ma pójść zespół. Jak wspomina Gilmour, pomysł na kompozycję powstał gdy Waters i Mason rysowali na kartce papieru jakieś dziwne kształty i któryś z nich zaproponował, by stworzyli muzykę odzwierciedlającą to co z tego malowania powstało. Zaczyna się dudnieniem talerzy, by następnie przejść w organy Farfisa, pociągnięcia dłonią przez struny fortepianu, gitarę na której grano metalową nogą od statywu, bębnienie ze spreparowanego loopu, a na sam finał mamy podniosły organowy motyw z partią chóru, przywodzącym na myśl późniejsze motywy z kompozycji Atom Heart Mother. Na początku utwór miał nazywać się The Massed Gadgets of Hecules, jednak później zdecydowano się jednak na A Saucerful of Secrets. Zarówno Gilmour jak i Waters zgodnie twierdzą, że kompozycja miała odzwierciedlać przebieg wojny. Część pierwsza to przygotowywania, druga – walka, trzecia – pole po bitwie z masą leżących na ziemi ofiar i czwarta – żałoba po poległych. Co ciekawe, podczas nagrywania, producent albumu, Norman Smith, nie zgodził się na umieszczenie kompozycji na płycie. Uznał to za bezsensowny zgiełk, który nadaje się tylko i wyłącznie na śmietnik. Dobrze jednak, że muzycy postawili na swoim i wydali ten utwór, gdyż jest to najlepszy kawałek płyty, a zarazem jeden z najważniejszych w całej karierze Pink Floyd (o ile nie najważniejszy), gdyż wyznaczył muzykom kierunek na późniejszy rozwój. Bez tego utworu nie powstałyby takie albumy jak The Dark Side of the Moon, czy Animals. Wielki utwór, który po 50 latach od ukazania się, wciąż robi piorunujące wrażenie i zachwyca mnogością barw i nastrojów.

Najgorszym kawałkiem na płycie jest, bez wątpienia, See Saw, czyli kolejny utwór Ricka Wrighta. Niestety, nie jest on tak udany jak Remember A Day. Włączono ją na płytę z prostej przyczyny: muzykom brakowało materiału. Najlepiej świadczy o tym fakt, że jej robocza nazwa brzmiała: The Most Boring Son I’ve Ever Heard Bar Two. Ta ballada, którą zaśpiewali wspólnie Waters i Wright, prowadzona w rytmie walca, stanowi oczywiste nawiązanie do kolejnej kompozycji z Sierżanta Pieprza, Being for the Benefit of Mr. Kite i, ponownie, uznano to za opis narkotycznej wizji. Jest to urocza i niewinna piosenka, podobnie jak Remember A Day, jednak brak jej nastroju i głębi tamtego utworu. Szkoda, gdyż gdyby piosenkę dopracować, mogłoby coś z niej być.

Sits on a stick in the river

Laughter in his sleep

Sister’s throwing stones, hoping for a hit

He doesn’t know so then

Ostatnią kompozycją na płycie jest ostatnia śpiewana przez Barretta piosenka, którą można usłyszeć w dyskografii Pink Floyd. Nagrywana była w 1967, w pośpiechu, tuż przed kolejną trasą po Stanach Zjednoczonych. Jugband Blues to piosenka, w której Syd dokonuje autodiagnozy. Muzycznie i tekstowo jest to jakby opis jego choroby i słychać tu dosłownie, jak rozpada się jego genialny umysł. Tekst zawiera docinki do członków zespołu, którzy traktowali Barretta okropnie, nie wiedząc w jak złym stanie się znajduje. Ta piosenka to jakby błaganie o pomoc; Syd zastanawia się, kto napisał tę piosenkę, bo jego przecież tu nie ma, mimo że wydaje się że jest. Wbrew nazwie, utwór nie jest bluesem, a balladą i, jak to w przypadku twórczości Barretta, balladą wymykającą się wszelkim ramom gatunkowym. Co chwila zmienia tempo, Mason gra partie na kazoo, a także dęciaki dodają od siebie chaotyczne partie, które mają obrazować bałagan panujący w głowie Syda.

It’s awfully considerate of you to think of me here

And I’m much obliged to you for making it clear

That I’m not here

And I never knew we could be so thick

And I never knew we could be so blue

And I’m grateful that you threw away my old shoes

And brought me here instead dressed in red

And I’m wondering who could be writing this song

I don’t care if the sun don’t shine

And I don’t care if nothing is mine

And I don’t care if I’m nervous with you

I’ll do my loving in the winter

And the sea isn’t green

And I love the queen

And what exactly is a dream

And what exactly is a joke

Ciekawy to album. Na pewno czuć tu progres i nadchodzące zmiany – zarówno w formie, jak i treści. Co prawda zostały one wymuszone przez utratę lidera i to zagubienie również tu niestety słychać. Obok piosenek niejako odwzorowujących stylistykę debiutu mamy tu zapowiedź kompozycji wielowątkowych, które pojawić się miały dopiero na przyszłych wydaniach zespołu. Obok dzieł wybitnych i bardzo dobrych, znajdzie się tu i średniak i zwyczajny niewypał. Najbardziej szkoda jednak tego, że w tych słabszych utworach czuć po prostu potencjał. Gdyby muzycy więcej czasu poświęcili na ich dopracowanie, być może mielibyśmy do czynienia z lepszą płytą, a tak jest „tylko” bardzo dobrze, chociaż wiele zespołów życzyłoby sobie, by takie albumy nagrywać w czasie rozdarcia i zagubienia.

Ocena: 7/10

A Saucerful of Secrets: 39:25

1. Let There Be More Light - 5:38

2. Remember a Day - 4:33

3. Set the Controls for the Heart of the Sun - 5:28

4. Corporal Clegg - 4:13

5. A Saucerful of Secrets - 11:57

6. See-Saw - 4:36

7. Jugband Blues - 3:00